Gerbera Farming: जरबेरा (Gerbera) हे फुलशेतीत एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि लोकप्रिय पीक आहे. सजावटीसाठी, बुके बनवण्यासाठी किंवा बागकामात शोभा वाढवण्यासाठी या फुलांना देशभरात आणि परदेशातही मोठी मागणी आहे. आकर्षक रंग, उत्तम दर्जा आणि काढणीनंतर अधिक काळ टिकण्याची क्षमता यामुळे जरबेराची व्यावसायिक लागवड शेतकऱ्यांसाठी लाखो रुपयांचे उत्पन्न मिळवण्याची उत्तम संधी आहे.
देशांतर्गत विक्रीसोबतच या फुलांच्या निर्यात क्षमतेमुळे जरबेरा शेतीत मोठी व्यावसायिक संधी उपलब्ध झाली आहे. लागवडीपासून काढणीपर्यंतचे संपूर्ण शास्त्रोक्त मार्गदर्शन खालीलप्रमाणे:
हवामान आणि तापमान: फुलांच्या दर्जासाठी महत्त्वाचे
जरबेराच्या उत्तम वाढीसाठी उष्ण, कोरडे आणि समशीतोष्ण हवामान सर्वोत्तम ठरते. या पिकाला मुबलक सूर्यप्रकाश आणि मोकळी हवा आवश्यक असते.
| घटक | अनुकूल प्रमाण |
| वार्षिक पर्जन्यमान | ५०० ते ६१५ मिमी |
| दिवसाचे तापमान | १२°C ते २५°C |
| रात्रीचे तापमान | साधारण १२°C |
| आर्द्रता | ५० ते ६० टक्के |
टीप: अतिवृष्टी, तीव्र थंडी किंवा कडक उन्हाळा फुलांच्या उत्पादनावर आणि गुणवत्तेवर नकारात्मक परिणाम करू शकतो, त्यामुळे संरक्षित शेतीत (शेडनेट/पॉलीहाऊस) लागवड करणे अधिक फायद्याचे ठरते.
जमीन व्यवस्थापन: योग्य निचरा आवश्यक
जरबेरा फुलशेतीसाठी पाण्याची योग्य निचरा होणारी हलकी, मध्यम काळी किंवा पोयट्याची जमीन सर्वोत्तम आहे.
- जमिनीची खोली: ३० ते ४५ सेंटीमीटर.
- सामू (pH): ५.० ते ७.५ दरम्यान.
- टाळावी: चोपण, चुनखडीयुक्त किंवा पाणी साचणारी जमीन. तसेच, अतिशय भारी आणि जास्त सुपीक काळ्या जमिनीत फक्त पानांची वाढ होते, फुलांचे उत्पादन घटते.
- उपाय: हलक्या जमिनीत पुरेसा सेंद्रिय खतांचा वापर करून चांगले उत्पादन सहज घेता येते.
सुधारित आणि लोकप्रिय जाती
उत्कृष्ट उत्पादन आणि दर्जेदार फुलांसाठी योग्य जातीची निवड करणे महत्त्वाचे आहे.
- लोकप्रिय जाती: क्रीम क्लेमेंटाइन, फ्लेमिंगो, गोल्डन गेट, ऑरनेला, कोझ्याक, गोल्ड डिस्क, लेडी, टोरो, स्पिंक्स, सांग्रीया, लव्हली डिस्क, पसादेना, पारिजात, पामेला, पोलर, झेब्रा, विजय ट्रोपिकल, स्पायडर इ.
रोपे तयार करण्याची व लागवडीची पद्धत
जरबेराची रोपे बियांपासून, शाखीय पद्धतीतून किंवा व्यावसायिक स्तरावर ऊतीसंवर्धन (टिश्यू कल्चर) तंत्रज्ञानाने तयार केली जातात. टिश्यू कल्चर रोपे निरोगी आणि एकसारखी वाढतात, म्हणून व्यावसायिक शेतीत ती निवडली जातात.
लागवड प्रक्रिया:
- जमीन तयारी: जमीन खोल नांगरून २ वेळा वखरणी करून भुसभुशीत करावी.
- सेंद्रिय खत: प्रति हेक्टरी २० ते ३० टन चांगले कुजलेले शेणखत मातीत मिसळावे.
- लागवडीचा काळ: अतिवृष्टीचा काळ टाळून वर्षभर केव्हाही लागवड करता येते.
- सरी व अंतर: ४५ ते ६० सेंटीमीटर अंतरावर सऱ्या काढाव्यात. सरीच्या एका बाजूला रोपांमध्ये ३० ते ४० सेंटीमीटर अंतर ठेवावे.
- रोपण काळजी: लागवड करताना रोपाचा मध्यवर्ती वाढीचा भाग (कोंब) मातीखाली दबला जाणार नाही याची विशेष काळजी घ्यावी.
खत आणि पाणी व्यवस्थापन (Fertigation)
जरबेराला सेंद्रिय खतांचा उत्तम प्रतिसाद मिळतो, ज्यामुळे फुलांची प्रत आणि टिकाऊपणा वाढतो.
खत व्यवस्थापन (प्रति हेक्टर):
- लागवडीच्या वेळी: ५० किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद आणि ५० किलो पालाश द्यावे.
- नत्र व्यवस्थापन: नत्राची उर्वरित मात्रा लागवडीनंतर दुसऱ्या व तिसऱ्या महिन्यात विभागून द्यावी.
- सेंद्रिय खत: व्यापारी लागवडीसाठी हेक्टरी २० ते ३० टन कुजलेले शेणखत आवश्यक आहे.
पाणी व्यवस्थापन:
पाणी नियमित पण संतुलित असावे. फुलांच्या बहारात जास्त पाणी दिल्यास गुणवत्ता खालावते.
| हंगाम | पाणी देण्याचा कालावधी |
| पावसाळा | १०–१२ दिवसांनी |
| हिवाळा | ८–९ दिवसांनी |
| उन्हाळा | ४–६ दिवसांनी |
टीप: ठिबक सिंचन पद्धतीने पाणी व खत व्यवस्थापन केल्यास पाण्याची बचत होते आणि उत्पादन अधिक एकसमान व स्थिर मिळते.
आंतरमशागत आणि काळजी
हे पीक दीर्घकाळ उत्पादन देत असल्याने नियमित मशागत आवश्यक आहे:
- लागवडीपूर्वी बहुवर्षायू तणांचा पूर्णपणे नाश करावा.
- वेळोवेळी खुरपणी करून तण नियंत्रण ठेवावे.
- झाडांना मातीचा भर द्यावा.
- सुकलेली व रोगट पाने नियमितपणे काढून टाकावीत, ज्यामुळे झाडांची वाढ चांगली होते.
काढणी आणि उत्पादन (Harvesting and Yield)
जरबेराची लागवड केल्यापासून साधारण दीड ते दोन महिन्यांत फुले येऊ लागतात.
- काढणीची वेळ: बाहेरील पाकळ्यांवरील परागकण (Pollen) परिपक्व झाल्यावर फुले जमिनीलगत कापून घ्यावीत.
- काढणीनंतरची प्रक्रिया: काढणीनंतर फुलांचे दांडे २–३ तास स्वच्छ पाण्यात ठेवावेत.
- प्रतवारी: रंग, दांड्याची लांबी व आकारानुसार फुलांची प्रतवारी (Sorting and Grading) करावी.
- जुड्या बांधणे: १ ते २ डझन फुलांच्या जुड्या बांधून बाजारात पाठवाव्यात.
- उत्पादन कालावधी: एकदा लागवड केल्यावर झाडे २ ते ३ वर्षे सातत्याने उत्पादन देतात.
- उत्पादन क्षमता: दरवर्षी प्रति हेक्टरी सुमारे ५ ते ७ लाख फुलांचे उत्पादन घेता येते. सुधारित जातींच्या लागवडीने एका झाडापासून वर्षाला ४० ते ५० फुले मिळतात आणि पुढील वर्षी उत्पन्न दीड ते दोन पटीने वाढू शकते.
जरबेरा फुलशेती योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास शेतकऱ्याला निश्चितच लाखोंचे उत्पन्न मिळवून देऊ शकते.
